“NCERT Sanskrit Class 10 Chapter 2 नास्ति त्यागसमं सुखम् के सभी अभ्यास प्रश्नों के सरल, सुव्यवस्थित व पूर्ण समाधान। एकपदेन उत्तर, शब्दार्थ व व्याख्या सहित।”
NCERT Sanskrit Class 10 Chapter 2 – नास्ति त्यागसमं सुखम् |Nasti Tyag Samam Sukham Complete Exercise Solutions
📘 Chapter 2 — नास्ति त्यागसमं सुखम्
अभ्यास-प्रश्न एवं उत्तर
🔷 1. एकपदेन उत्तरत
(क) भगवान् बोधिसत्त्वः कथं शिवीनां राजा अभवत् ?
➡️ बहुजन्मार्जितपुण्यफलैः
(ख) सकलं ब्रह्माण्डं कीदृशं सञ्जातम् ?
➡️ व्याकुलम्
(ग) के सौभाग्यशालिनः यान् याचकाः शरीरस्य अङ्गानि याचन्ते ?
➡️ दानवीराः
(घ) राजा नीलोत्पलम् इव किम् अक्षतम् उदपाटयत् ?
➡️ नेत्रम्
(ङ) राजा कस्य समीपे विहरति स्म ?
➡️ सरोवरस्य
(च) राज्ञः किम् आकर्ण्य देशान्तरेभ्यो जनाः आयान्ति स्म ?
➡️ दानशीलता
(छ) भूयः प्रीतः शक्रः किम् अयच्छत् ?
➡️ वरम्
🔷 2. पूर्णवाक्येन उत्तरत
(क) बोधिसत्त्वः शैशवात् एव कीदृशः आसीत् ?
➡️ वृद्धोपसेवी, विनयशीलः, शास्त्रपारङ्गतः।
(ख) शिवेः राज्ये याचकाः किं लब्ध्वा सन्तुष्टाः अभवन् ?
➡️ धनं लब्ध्वा सन्तुष्टाः अभवन्।
(ग) शक्रः बोधिसत्त्वं किम् अवदत् ?
➡️ “रविशतारामण्डलभूषितं जगत् कथं पश्येयं चक्षुर्हीनः?”
(घ) सकलं ब्रह्माण्डं किं ज्ञात्वा व्याकुलं जातम् ?
➡️ राज्ञः निरासक्तिं ज्ञात्वा।
(ङ) राजा प्रीत्या याचकाय किं समर्पितवान् ?
➡️ स्वनेत्रयुगलम् समर्पितवान्।
(च) शक्रः कः वरम् अयच्छत् ?
➡️ “शतयोजनं पर्वतानां पारं द्रष्टुं समर्थः भव।’’
 |
| NCERT Sanskrit Class 10 Chapter 2 – नास्ति त्यागसमं सुखम् |Nasti Tyag Samam Sukham Complete Exercise Solutions |
🔷 3. स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणम्
(क) याचकाः सन्तुष्टाः आसन्।
➡️ केः ?
(ख) दानशालासु विचरन् राजा…
➡️ कुत्र ?
(ग) राजा पुत्रवत् प्रजाः पालयति स्म।
➡️ काः ?
(घ) स राजा तान् अकथयत्।
➡️ कान् ?
(ङ) याचकेभ्यः राजा दानं ददाति स्म।
➡️ केभ्यः ?
🔷 4. यथानिर्देशम् उत्तरत
(क) विशेषणपदम् — अन्तर्हितः
(ख) कर्तृपदम् — चक्षुः
(ग) विशेष्यपदम् — देशम्
(घ) ‘परितोषः’ शब्दार्थः — सन्तोषम्
(ङ) ‘असमर्थः’ विलोमम् — समर्थः
(च) क्रियापदम् — अभवत्
🔷 5. समुचितम् अर्थ-मेलनम्
| पदम् | अर्थः |
|---|---|
| शैलानाम् | पर्वतानाम् |
| शक्रः | इन्द्रः |
| आत्मनः | स्वस्य |
| चक्षुः | नेत्रम् |
| उत्पाट्य | निष्कास्य |
| महीपालः | भूपतिः |
🔷 6. कथाक्रमानुसारं वाक्यानि
क्रम:
(ज) → (क) → (च) → (ग) → (छ) → (ख) → (ङ) → (घ)
🔷 7. प्रसङ्गानुसारम् अर्थ-चयनम्
(क) आकर्ण्य — श्रुत्वा
(ख) विषण्णाः — खिन्नाः
(ग) चक्षुषः — नेत्रस्य
(घ) सरोवरस्य — तडागस्य
(ङ) अयं — एषः
(च) सकलं — सम्पूर्णम्
🔷 8. समास-विग्रहाः एवं समस्तपदानि
| विग्रहः | समस्तपदम् |
|---|---|
| निर्गता बाधा यस्याः सा | निर्बाधा |
| धान्येन समृद्धाः | धान्यसमृद्धाः |
| विनयः शीलं यस्य सः | विनयशीलः |
| वृद्धान् उपसेवितुं शीलं यस्य सः | वृद्धोपसेवी |
| शक्रस्य प्रभावेण | शक्रप्रभावेण |
| शास्त्रेषु पारङ्गतः यः सः | शास्त्रपारङ्गतः |
🔷 9. सूक्तयः — सम्बद्धाः पङ्क्तयः
(क) न राज्यं, न स्वर्गं, नापुनर्भवम् —
➡️ नाहं स्वर्गं मोक्षं वा कामये।
(ख) हुतं दत्तं च नश्यति?
➡️ निधानतां याति दीयमानम्।
(ग) सञ्चयः क्षयम् आप्नोति —
➡️ अदीयमानं निधनैकनिष्ठम्।
🔷 10. उचित-भावस्य सम्मेलनम्
| वाक्य | भावः |
|---|---|
| पुत्रवत् प्रजाः पालयति | स्नेहः |
| दानशालाः अकारयत् | उदारता |
| धनलाभमात्रेण सन्तोषम् | निराशा |
| नेत्रदाननिश्चये अमात्याः विषण्णाः | दुःखम् |
| चक्षुर्द्वयं प्रयच्छामि | दानवीरता |
NCERT Sanskrit Class 10 Solutions
Manika Sanskrit Chapter 2
नास्ति त्यागसमं सुखम् अभ्यास समाधान
Class 10 Sanskrit Question Answers
Sanskrit Chapter 2 Notes
Tyagasamam Sukham explanation
NCERT Sanskrit Solutions
Class 10 Manika Chapter 2 exercises
