NCERT Sanskrit Class 10 Manika Chapter 1 ‘वाङ्मयं तपः’ के सभी अभ्यास-प्रश्नों के आसान, स्पष्ट और परीक्षा-उपयोगी हल। One-word answers, full answers, matching & grammar.
NCERT Sanskrit Class 10 Chapter 1 – वाङ्मयं तपः | Complete Exercises Solutions
📘 NCERT Sanskrit – Class 10 (Manika)
प्रथमः पाठः – वाङ्मयं तपः
अभ्यासः – सभी प्रश्न-उत्तर
1. निम्नलिखितप्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन उत्तरत—
(क) का अस्माकं सन्निधिं कुर्यात्?
➡️ शारदा
(ख) कोशः कथम् अस्ति?
➡️ अपूर्वः
(ग) सत्यसमं किम् अस्ति?
➡️ तपः
(घ) कीदृशी वाणी पुरुषं प्रह्लादयति?
➡️ मधुरभाषिणी
(ङ) पाठकानां कति गुणाः श्लोके वर्णिताः?
➡️ षट्
(च) स्वस्य मेधया कः पादम् आदत्ते?
➡️ शिष्यः
2. अधोलिखितप्रश्नानाम् उत्तराणि पूर्णवाक्येन लिखत—
 |
| NCERT Sanskrit Class 10 Chapter 1 – वाङ्मयं तपः | Complete Exercises Solutions |
(क) भारत्याः कोशः कीदृशः विद्यते?
➡️ भारत्याः कोशः अपूर्वः विद्यते। यः व्ययतः वृद्धिम् आयाति संचयात् च क्षयम् आयाति।
(ख) के पाठकाः गुणाः सन्ति?
➡️ माधुर्यं, अक्षरव्यक्तिः, पदच्छेदः, सुस्वरः, धैर्यं, लयसमर्थः च पाठकाः गुणाः सन्ति।
(ग) धियः गुणाः के के सन्ति?
➡️ शुश्रूषा, श्रवणं, ग्रहणम्, धारणम्, ऊहः, अपोहः, अर्थविज्ञानम्, तत्त्वज्ञानम् च धियः गुणाः सन्ति।
(घ) शिष्यः विद्यायाः अर्जनं कथं करोति?
➡️ शिष्यः आचार्यात् पादं, स्वमेधया पादं, कालेन पादं, सब्रह्मचारिभिः च पादम् अर्जनं करोति।
(ङ) कीदृशी शारदा सन्निधिं क्रियात्?
➡️ शारद-अम्भोज-वदना सर्वदा शारदा सन्निधिं क्रियात्।
(च) वाङ्मयं तपः किम् उच्यते?
➡️ वाक्यम् अनुद्वेगकरम्, सत्यम्-प्रियहितं, स्वाध्याय-अभ्यसनं च वाङ्मयं तपः उच्यते।
3. स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत—
● शारदा सर्वदा अस्माकं समीपे वसेत् — का
● भारत्याः कोशः अपूर्वः — कस्याः
● मधुरभाषिणी वाणी पुरुषं प्रह्लादयति — कम्
● पाठकस्य षट् गुणाः सन्ति — कति
● सत्येन समं सुखं नास्ति — केन
● अनुद्वेगकरं वाक्यं वाङ्मयं तपः उच्यते — कीदृशं
● रागस्य विलोमः त्यागः — कस्य
4. अधोलिखितान् प्रश्नान् यथानिर्देशम् उत्तरत—
(क) 'अपूर्वः कोशोऽयं विद्यते तव भारति'— क्रियापदम्?
➡️ विद्यते
(ख) प्रथमे श्लोके कर्तृपदं किम्?
➡️ शारदा
(ग) 'शीतला छाया' — विशेष्यपदं?
➡️ छाया
(घ) 'उद्वेगकरम्' विलोमपदं?
➡️ अनुद्वेगकरम्
(ङ) 'श्रोतुम् इच्छा' इत्यर्थे पदम्?
➡️ शुश्रूषा
(च) 'व्ययतः' विलोमपदं?
➡️ संचयात्
5. समानार्थकशब्द-मेलनम्—
| शब्दः | अर्थः |
|---|---|
| शुश्रूषा | श्रोतुमिच्छा |
| ऊहः | पक्षे तर्कः |
| अपोहः | शङ्कानिवारणम् |
| पादम् | चतुर्थांशम् |
| सन्निधिम् | निवासम् |
| वदनम् | मुखम् |
| वाक् | वाणी |
| भारती | सरस्वती |
6. विशेषण–विशेष्य मेलनम्—
- मधुरभाषिणी वाणी
- शीतला छाया
- सर्वदा शारदा
- विद्यासमम् चक्षुः
- शीतलम् सलिलम्
- वाङ्मयम् तपः
- अपूर्वः कोशः
- प्रियहितम् वाक्यम्
7. समानभावमयी पङ्क्तिः योजयत—
- नास्ति विद्यासमं चक्षुः — सर्वस्य लोचनं शास्त्रम्
- व्ययतः वृद्धिमायाति — दत्ता भवति विस्तृता
- वदनाम्बुजे सन्निधिं क्रियात् — मुखकमले निवासं कुर्यात्
- मधुरभाषिणी वाणी पुरुषं प्रह्लादयति — वाङ्माधुर्यात् नान्यदस्ति प्रियत्वम्
- पादं सब्रह्मचारिभिः — शिक्ष्यते सहपाठिभिः
8. रेखाचित्रम्—
(क) विद्यार्जनोपायाः
- आचार्यात्
- स्वमेधया
- कालेन
- सब्रह्मचारिभिः
(ख) पाठकस्य गुणाः
- माधुर्यम्
- अक्षरव्यक्तिः
- पदच्छेदः
- सुस्वरः
- धैर्यम्
- लयसमर्थम्
(ग) धियः (बुद्धेः) गुणाः
- शुश्रूषा
- श्रवणम्
- ग्रहणम्
- धारणम्
- ऊहः
- अपोहः
- अर्थविज्ञानम्
- तत्त्वज्ञानम्
9. वाक्यांशं पूरयत—
(क) व्ययतः वृद्धिमायाति...
➡️ क्षयमायाति संचयात्।
(ख) नास्ति रागसमं दुःखम्...
➡️ नास्ति त्यागसमं सुखम्।
(ग) नास्ति विद्यासमं चक्षुः...
➡️ नास्ति सत्यसमं तपः।
(घ) आचार्यात्पादमादत्ते...
➡️ पादं शिष्यः स्वमेधया।
10. अन्वयपूरणम्—
(क) हे भारति! तव अयम् कोशः कः अपि अपूर्वः विद्यते। व्ययतः वृद्धिम् आयाति सञ्चयात् च क्षयम् आयाति।
(ख) विद्यासमम् चक्षुः न अस्ति, सत्यसमम् तपः न अस्ति, रागसमम् दुःखम् न अस्ति, त्यागसमं सुखम् न अस्ति।
(ग) यत् वाक्यम् अनुद्वेगकरम्, सत्यम् प्रियहितम् च तथा स्वाध्याय-अभ्यसनम् च एव वाङ्मयं तपः उच्यते।
11. प्रसंगानुसारं शुद्धम् अर्थः चिनुत—
(क) वाङ्मयं तपः — वाचिकम्
(ख) पादम् — चतुर्थांशः
(ग) अक्षरव्यक्तिः — कोमलतया वर्णोच्चारणम्
(घ) सर्वदा — सर्वं ददाति इति
12. समस्तपद-विग्रहः—
● विद्यासमम् — विद्यया समम्
● त्यागसमम् — त्यागेन समम्
● शीतलसलिलम् — शीतलं च तत् सलिलम्
● चन्दनरसः — चन्दनस्य रसः
● सर्वदा — सर्वं ददाति इति
● शारदाम्भोजवदना — शारदाम्भोजम् इव वदनम् यस्याः
● अनुद्वेगकरम् — न उद्वेगकरम् इति
13. क्रीडामः — प्रश्नोत्तरी
| प्रश्न | उत्तर |
|---|---|
| 'अम्भोजः' इति शब्दस्य पर्यायः? | अम्बुजः / नीरजः |
| 'शरत्कालीन' — कस्य अर्थः? | शारद |
| सरस्वत्याः कोशः कथं वर्धते? | व्ययतः |
| कया समं चक्षुः न विद्यते? | विद्यया समम् |
| कीदृशी वाणी पुरुषं प्रसन्नं करोति? | मधुरभाषिणी वाणी |
| शारदा सर्वदा कुत्र निवसेत्? | अस्माकं वदनाम्बुजे |
| 'उद्वेगकरम्' विलोमः? | अनुद्वेगकरम् |
| 'चतुर्थांशः' कस्य अर्थः? | पादम् |
| 'ऊहः' विलोमः? | अपोहः |
| बुद्धेः प्रथमः गुणः? | शुश्रूषा |
NCERT Sanskrit Class 10 Chapter 1
वाङ्मयं तपः प्रश्न उत्तर
Class 10 Sanskrit Manika Solutions
Sanskrit Chapter 1 Notes Hindi
वाङ्मयं तपः Exercise Solutions
NCERT Sanskrit Class 10 PDF Solutions
Manika Sanskrit Chapter 1 Hindi Explanation
Class 10 Sanskrit One Word Answers
Sanskrit Chapter-wise Solutions Class 10
