Class 9 NCERT Sanskrit Chapter 10 ‘भारतीयं विज्ञानम्’ (Indian Science) के सभी अभ्यास प्रश्न-उत्तर, एकपद उत्तर, पूर्णवाक्य उत्तर, विशेषण-विशेष्य मिलान, संस्कृत प्रश्न निर्माण, कथाक्रम, तथा संपूर्ण व्यवस्थित Notes यहाँ उपलब्ध हैं। यह पोस्ट छात्रों के लिए Exam-Ready सामग्री, सरल Solutions और महत्वपूर्ण व्याख्या प्रदान करती है।
भारतीयं विज्ञानम् Class 9 Sanskrit Chapter 10 – Questions Answers & Notes | bhartiyam Vigyanam Solutions
 |
| भारतीयं विज्ञानम् Class 9 Sanskrit Chapter 10 – Questions Answers & Notes | bhartiyam Vigyanam Solutions |
📘 Chapter 10 – भारतीयं विज्ञानम्
अभ्यास-प्रश्न एवं उत्तर
1. एकपदेन उत्तराणि लिखत —
| क्रमांक | प्रश्न | उत्तर (एकपदेन) |
|---|---|---|
| (क) | स्वातिनामकः मुनिः कया पीडितः अभवत् ? | पिपासया |
| (ख) | मुनिना कीदृशः शब्दः श्रुतः ? | आह्लादकरः |
| (ग) | मुनिः किं विस्मृत्य वेगेन आश्रमम् आगतवान् ? | तृषाकुलताम् |
| (घ) | मुनिना निर्मितस्य सङ्गीतसाधनस्य नाम किम् ? | मृदङ्गः |
| (ङ) | भरतमुनिना विरचितं शास्त्रं किम् ? | नाट्यशास्त्रम् |
| (च) | शुल्वसूत्रेषु पूर्वं निरूपितः सिद्धान्तः कः ? | पाइथोगोरस |
| (छ) | कस्मिन् विश्वविद्यालये कृषिः, आयुर्वेदः, पशुविज्ञानम् इत्यादयः अध्याप्यन्ते स्म ? | नालन्दा |
| (ज) | प्राचीना भारतीयविज्ञानपरम्परा कीदृशी आसीत् ? | अत्युत्कृष्टा |
| (झ) | ‘सर्वे भवन्तु सुखिनः’ इति कस्याः सभ्यतायाः मूलमन्त्रम् ? | भारतीयसभ्यतायाः |
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत —
(क) स्वातिमुनिः किम् अन्विष्टवान्?
उत्तर: स्वातिमुनिः सङ्गीतसाधनेषु प्रतिध्वनेः उत्पादनार्थं आवश्यकः सूक्ष्मक्रमः अन्विष्टवान्।
(ख) प्राचीनभारतीयविज्ञानस्य पञ्चशाखानां नामानि लिखत।
उत्तर: भौतिकविज्ञानम्, जीवविज्ञानम्, भूविज्ञानम्, खगोलविज्ञानम् तथा नक्षत्रविज्ञानम्।
(ग) वृक्षाणां पर्णैः काः क्रियाः क्रियन्ते ?
उत्तर: प्रकाशनिस्सारणम्, पोषणनिर्माणम्, बीजनिर्माणम् इत्यादयः क्रियाः पर्णैः क्रियन्ते।
(घ) बोधयनाचार्येण शुल्वसूत्रेषु किं निरूपितम् ?
उत्तर: बोधयनाचार्येण शुल्वसूत्रेषु पाइथोगोरस-सिद्धान्तः निरूपितः।
(ङ) पञ्चविद्यानां नामानि लिखत।
उत्तर: शब्दविद्या, शिल्पस्थानम्, आयुर्वेदः, हेतुविद्या, आध्यात्मिकी विद्या।
(च) प्राचीना भारतीयविज्ञानपरम्परा कीदृशी आसीत् ?
उत्तर: प्राचीना भारतीयविज्ञानपरम्परा अत्युत्कृष्टा तथा मानवीयमूल्ययुक्ता आसीत्।
(छ) भारतीयसभ्यतायाः मूलमन्त्रः कः अस्ति ?
उत्तर: भारतीयसभ्यतायाः मूलमन्त्रः — सर्वे भवन्तु सुखिनः।
3. स्थूलाक्षरपदानि दृष्ट्वा प्रश्ननिर्माणम् —
| वाक्य | प्रश्न |
|---|---|
| (क) जलमूलम् अन्विष्यता स्वातिमुनिना आह्लादकरः शब्दः श्रुतः। | किम्? |
| (ख) अग्रे गत्वा पर्वतात् पततः जलबिन्दून् अपश्यत सः। | कस्मात्? |
| (ग) जलबिन्दवः मधुरसङ्गीतं जनयन्ति स्म। | किम्? |
| (घ) प्रतिध्वनिविज्ञानं विना सङ्गीतसाधनानां निर्माणम् असाध्यम्। | केषाम्? |
| (ङ) विज्ञाने गभीराध्ययनं कृत्वा अभूतपूर्वाः सिद्धयः सम्प्राप्ताः। | कस्मिन्? |
| (च) वृक्षायुर्वेदः महर्षिपराशरेण विरचितः। | केन? |
4. यथानिर्देशं उत्तरत —
| प्रश्न | उत्तर |
|---|---|
| (क) ‘… पिपासया पीडितोऽभवत्’ — क्रियापदं किम् ? | अभवत् |
| (ख) ‘विविधाः’ इति पदस्य विशेष्यपदं किम् ? | क्रियाः |
| (ग) ‘प्रथमा शब्दविद्या…’ — विशेषणपदं किम् ? | प्रथमा |
| (घ) ‘सर्वे भवन्तु सुखिनः।’ — कर्तृपदं किम् ? | सर्वे |
| (ङ) ‘स्मृत्वा’ इति पदस्य विलोमपदं ? | विस्मृत्य |
| (च) ‘रोगरहिताः’ इत्यर्थे प्रयुक्तं पदम् ? | निरामयाः |
5. कथाक्रमानुसारं वाक्यानां क्रमः —
उत्तर (सही क्रम):
- (ख) एकदा स्वातिनामकः मुनिः आसीत्।
- (घ) सः पिपासया पीडितोऽभवत्।
- (च) तं शब्दम् अनुसृत्य स अग्रे गतः।
- (ग) तत्र पर्वतात् पतन्तः जलबिन्दवः… मधुरं सङ्गीतं जनयन्ति स्म।
- (छ) एतद् अवगत्य स तृषाकुलतां विस्मृत्य वेगेन आश्रमम् आगतवान्।
- (क) प्रतिध्वनेः उत्पादनार्थं सूक्ष्मक्रमः अन्विष्टवान् सः।
- (ङ) यत् सङ्गीतसाधनं निर्मितवान् तस्य नाम मृदङ्गः इति।
6. विशेषण–विशेष्य मेलनम् —
| विशेषणम् | विशेष्यम् |
|---|---|
| मधुरम् | सङ्गीतम् |
| आह्लादकरः | शब्दः |
| अत्युत्कृष्टा | परम्परा |
| विविधाः | क्रियाः |
| सुखिनः | सर्वे |
7. विद्या–विषय मेलनम् —
| विद्या | विषय |
|---|---|
| हेतुविद्या | न्यायादिदर्शनम् |
| शिल्पस्थानम् | यन्त्रनिर्माणविधिः |
| आध्यात्मिकी | जीवनदर्शनम् |
| आयुर्वेदः | शरीरक्षा |
| शब्दविद्या | व्याकरणम् |
भारतीयं विज्ञानम् class 9
Class 9 Sanskrit Chapter 10 solutions
NCERT Sanskrit Manika chapter 10
भारतीयं विज्ञानम् प्रश्न उत्तर
Class 9 Sanskrit question answer
संस्कृत कक्षा 9 भारतीयं विज्ञानम् नोट्स
Bharatiyam Vijnanam Sanskrit solutions
Class 9 Sanskrit chapter wise explanation
Indian Science Sanskrit chapter 10
कक्षा 9 संस्कृत मनिका अध्याय 10
