Class 9 Sanskrit Manika Chapter 5 — कर्मणा याति संसिद्धिम् के सभी अभ्यास प्रश्न-उत्तर, एकपद, पूर्णवाक्य, पर्यायवाची, विलोम, मेलन, कथासूत्र, विश्लेषण और क्रमबद्ध समाधान यहाँ पढ़ें। NCERT based आसान, सटीक एवं परीक्षा-उपयोगी नोट्स। Students और Teachers के लिए Best Study Material.
Karmanaa Yati Samsiddhim Class 9 Sanskrit Chapter 5 Question Answers | कर्मणा याति संसिद्धिम् अभ्यास समाधान (Full Notes)
 |
| Karmanaa Yati Samsiddhim Class 9 Sanskrit Chapter 5 Question Answers | कर्मणा याति संसिद्धिम् अभ्यास समाधान (Full Notes) |
📘 Chapter 5 – कर्मणा याति संसिद्धिम्
अभ्यास-प्रश्न एवं उत्तर
🔷 1. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत
| प्रश्न | उत्तर |
|---|---|
| (क) मुनिः कस्मात् कारणाद् अहङ्कारम् उपगतः ? | तपःप्रभावात् |
| (ख) मुनिः काम् भिक्षाम् अयाचत ? | गृहिणीम् |
| (ग) साध्वी किम् आदाय मुनेः सकाशम् आगच्छत् ? | भिक्षाम् |
| (घ) बलाकावृत्तान्तः कया ज्ञातः ? | पतिव्रतया |
| (ङ) साध्वी किं धर्मकार्य करोति स्म ? | भर्तृसेवाम् |
| (च) सा मुनिं कस्य समीपे गन्तुम् अकथयत् ? | धर्मव्याधस्य |
| (छ) धर्मव्याधः कस्य भक्तः आसीत् ? | मातापित्रोः |
🔷 2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर पूर्णवाक्य में लिखिए
| प्रश्न | उत्तर |
|---|---|
| (क) यदा मुनिः गृहिणीं भिक्षामयाचत तदा सा किम् अवदत् ? | सा अवदत— “प्रतीक्षस्व क्षणम्, यावद् भर्तुः परिचर्यां समापये।” |
| (ख) मुनिः बद्धाञ्जलिः गृहिणीं किम् अवदत् ? | मुनिः अवदत— “कथं त्वया अनन्यगोचरः बलाकावृत्तान्तः ज्ञातः इति ब्रूहि, ततः भिक्षां ग्रहीष्ये।” |
| (ग) धर्मव्याधः दृष्ट्वैव तं मुनिं किमभाषत ? | धर्मव्याधः अवदत— “ब्रह्मन्! किं पतिव्रतया तया इह त्वं प्रेषितः?” |
| (घ) धर्मव्याधेन मुनिः कथम् अनुशिष्टः ? | धर्मव्याधेन उक्तम्— “हे मुने! ज्ञानविघ्नोऽहंकारः। धर्मं चर, येन आशु परं श्रेयः अवाप्स्यसि।” |
| (ङ) कः ज्ञाने विघ्नं जनयति ? | अहंकारः ज्ञाने विघ्नं जनयति। |
| (च) मुनिः कस्य उपदेशात् सिद्धिम् अवाप्तवान् ? | मुनिः धर्मव्याधस्य उपदेशात् सिद्धिम् अवाप्तवान्। |
| (छ) धर्मव्याधः किमर्थं मांसविक्रयणं करोति स्म ? | धर्मव्याधः वृत्त्यार्थं मांसविक्रयणं करोति स्म। |
🔷 3. स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्न-निर्माणम्
| कथन | प्रश्न-पद | निर्मित प्रश्न |
|---|---|---|
| (क) पुरा महातपा नाम मुनिरासीत्। | कः | कः महातपा नाम मुनिः आसीत् ? |
| (ख) वृक्षस्य उपरि बलाका आसीत्। | कस्य | कस्य उपरि बलाका आसीत् ? |
| (ग) कुद्धः मुनिः बलाकाम् अपश्यत्। | काम् | काम् कुद्धः मुनिः अपश्यत् ? |
| (घ) मुनिः ब्राह्मणगृहं गत्वा भिक्षामयाचत। | कुत्र | कुत्र गत्वा मुनिः भिक्षाम् अयाचत ? |
| (ङ) ब्राह्मणी भर्तुः परिचर्याम् करोति स्म। | कस्य | कस्य परिचर्याम् ब्राह्मणी करोति स्म ? |
| (च) ब्राह्मण्या ‘नाहं बलाका’ इति कथितम्। | कया | कया ‘नाहं बलाका’ इति कथितम् ? |
| (छ) धर्मव्याधः मातापित्रोः भक्तः आसीत्। | कयोः | कयोः भक्तः धर्मव्याधः आसीत् ? |
| (ज) अहङ्कारेण ज्ञानं नश्यति। | केन | केन ज्ञानं नश्यति ? |
🔷 4. यथानिर्देशम् उत्तरत -
| वाक्य | प्रश्न | उत्तर |
|---|---|---|
| (क) ‘आसीत् पुरा कोऽपि महातपा नाम बनवासी मुनिः।’ | ‘आसीत्’ क्रियापदस्य कर्ता ? | मुनिः |
| (ख) ‘साध्वी... मुनेः अन्तिकम् आगता।’ | ‘समीपे’ का पर्याय ? | अन्तिकम् |
| (ग) ‘सः मुनिः बद्धाञ्जलिः ताम् अवदत्।’ | ‘बद्धाञ्जलिः’ का विशेष्य ? | मुनिः |
| (घ) ‘सा विहस्य अभाषत।’ | क्रिया ? | अभाषत |
| (ङ) ‘सः क्रुद्धः तां व्यलोकवत्।’ | ‘प्रसन्नः’ का विलोम ? | क्रुद्धः |
| (च) ‘गृहीतातिथिसत्कारः मुनिः...’ | ‘मुनिः’ का विशेषण ? | गृहीतातिथिसत्कारः |
🔷 5. पर्यायपद-मेलनम्
| शब्द | पर्याय |
|---|---|
| (क) उपगतः | प्राप्तः |
| (ख) शुश्रूषाम् | सेवाम् |
| (ग) आदाय | स्वीकृत्य |
| (घ) प्रणम्य | नत्वा |
| (ङ) अवलोक्य | दृष्ट्वा |
🔷 6. विपरीतार्थकपद-मेलनम्
| शब्द | विलोम |
|---|---|
| (क) परितुष्टः | असन्तुष्टः |
| (ख) आरा | चिरम् |
| (ग) अन्तिकम् | दूरम् |
| (घ) गत्वा | आगत्य |
| (ङ) समापये | आरभे |
🔷 7. आशयेन सत्यं वाक्यं चयनम्
(क) नाहं बलाकेति।
उत्तर – (iii) अहं पतिव्रता नारी अस्मि। तव क्रोधदृष्टिः मां भस्मीकर्तुं न शक्रोति।
(ख) मांसानि स्वधर्म इति मत्वा...
उत्तर – (iii) मांसविक्रयणं धर्मव्याधस्य स्वाभाविकं कर्म आसीत्…
(ग) ज्ञानविघ्नोऽहङ्कारः
उत्तर – (ii) ज्ञानप्राप्तौ अहङ्कारः बाधकः भवति।
🔷 8. विशेषण–विशेष्य मेलनम्
| विशेषण | विशेष्य |
|---|---|
| (क) अनन्यगोचरः | बलाकावृत्तान्तः |
| (ख) सर्वविदा | पतिव्रतया |
| (ग) एका | बलाका |
| (घ) ज्ञानविघ्नः | अहङ्कारः |
| (ङ) पतिव्रता | गृहिणी |
🔷 9. कथासूत्र-प्रपूरणम्
उत्तर – सुव्यवस्थित रूप में
एकदा महातपा नाम मुनिः तरुच्छायायाम् उपविष्ट आसीत्।
एका बलाका तस्योपरि विष्ठाम् उदसृजत्।
सा बलाका मुनेः क्रुद्धदृष्ट्या भस्मसाद् अभूत्।
पुनः एकदा असौ मुनिः एकां गृहिणीं भिक्षाम् अयाचत।
पतिसेवारता सा अवदत— “प्रतीक्षस्व क्षणम्।”
तदा मुनिः तां क्रुद्धदृष्ट्या अपश्यत।
सा विहस्य अवदत— “नाहं बलाकेति।”
एतच्छ्रुत्वा मुनिः अतीव विस्मितः जातः।
🔷 10. कथाक्रमानुसारम् वाक्य-व्यवस्था
क्रमानुसार उत्तर —
1️⃣ (घ) पुरा महातपा नाम मुनिरासीत्।
2️⃣ (क) वृक्षस्य उपरि स्थिता बलाका तस्योपरि विष्ठाम् उदसृजत्।
3️⃣ (छ) मुनेः दृष्टमात्रा एव सा बलाका भस्मसात् अभवत्।
4️⃣ (ङ) मुनिः तपःप्रभावात् अहङ्कारम् उपगतः।
5️⃣ (ख) एकदा असौ मुनिः ब्राह्मणगृहं गत्वा भिक्षाम् अयाचत।
6️⃣ (ग) ब्राह्मणी भर्तुः परिचर्यां करोति स्म।
7️⃣ (ज) प्रतीक्षस्व क्षणम् इति सा पतिव्रता गृहिणी तम् अवदत्।
8️⃣ (च) एतत् श्रुत्वा सः मुनिः तां कोपदृष्ट्या दृष्टवान्, परं ‘नाहं बलाका’ इति तया कथितम्।
Karmana Yati Samsiddhim Class 9
कर्मणा याति संसिद्धिम् Question Answer
Sanskrit Manika Class 9 Chapter 5 Solutions
NCERT Class 9 Sanskrit Chapter 5
Manika Sanskrit Class 9 Exercise Answers
कर्मणा याति संसिद्धिम् अभ्यास प्रश्न उत्तर
