Class 9 Sanskrit Chapter 8 – Na Dharmavriddheshu Vayah Samikshyate के सभी अभ्यास प्रश्न-उत्तर, शब्दार्थ, पर्यायवाची, व्याकरण, अनुवाद एवं सारांश यहाँ सरल भाषा में उपलब्ध हैं। यह NCERT Manika Sanskrit Chapter 8 का सबसे Complete, Exam-Oriented और Updated Solution है।
Na Dharmavriddheshu Vayah Samikshyate Class 9 Sanskrit Question Answers | न धर्मवृद्धेषु वयः समीक्ष्यते अध्याय 8 अभ्यास प्रश्न-उत्तर
 |
| Na Dharmavriddheshu Vayah Samikshyate Class 9 Sanskrit Question Answers | न धर्मवृद्धेषु वयः समीक्ष्यते अध्याय 8 अभ्यास प्रश्न-उत्तर |
📘 Class 9 – Chapter 8 न धर्मवृद्धेषु वयः समीक्ष्यते
अभ्यास-प्रश्न समाधान
🔷 1. एकपदेन -उत्तराणि लिखत
| क्रमांक | प्रश्न | उत्तर (एकपदेन) |
|---|---|---|
| (क) | मित्रैः सह क्रीडित्वा कः गृहम् प्रत्यावृत्तः ? | अष्टावक्रः |
| (ख) | अष्टावक्रस्य पिता किमर्थं राजसभां गतः आसीत् ? | शास्त्रार्थाय |
| (ग) | 'त्वं बालोऽसि ! राजसभायां तव प्रवेशो न सुलभः' – कस्य वचनम् ? | मातुः |
| (घ) | आश्वासनं कस्मै दीयते – ‘ईदृशीं तादृशीं वा आशङ्कां मा विधेहि’ ? | मात्रे |
| (ङ) | अष्टावक्रं दृष्ट्वा के उच्चैः अहसन् ? | पण्डिताः |
| (च) | अष्टावक्रः किं कृत्वा पण्डितान् अजयत् ? | शास्त्रार्थम् |
| (छ) | राजसभायां मिथ्याज्ञानगर्विताः के ? | पण्डिताः |
| (ज) | ‘अस्थि-रुधिर-मांस-मेदोभरिते चर्मवेष्टिते’ – इति कस्य विषये ? | शरीरस्य |
| (झ) | ‘यदि नदी वक्रा…’ इति केन पृष्टम् ? | अष्टावक्रेण |
| (ञ) | किं वस्तु वंशपरम्पराप्राप्तम् ? | राज्यम् |
🔷 2. पूर्णवाक्येन उत्तरत
| प्रश्न | उत्तर (संस्कृत-वाक्ये) |
|---|---|
| (क) मातुः चिन्तां ज्ञात्वा कः राजसभां गन्तुम् उद्यतः ? | मातुः चिन्तां ज्ञात्वा अष्टावक्रः राजसभां गन्तुम् उद्यतः आसीत्। |
| (ख) राजसभायां कस्य उपहासः अभवत् ? | राजसभायां अष्टावक्रस्य उपहासः अभवत्। |
| (ग) राजा जनकः अष्टावक्राय किम् अयच्छत् ? | राजा जनकः अष्टावक्राय स्वमनः अयच्छत्। |
| (घ) मनसः किं कार्यम् ? | ‘संकल्पविकल्पौ’ मनसः कार्यम्। |
| (ङ) राजा जनकः कस्य पादयोः पतति किमर्थं च ? | राजा जनकः ज्ञानप्राप्त्यर्थम् अष्टावक्रस्य पादयोः पतति। |
🔷 3. वाक्यानुसार प्रश्ननिर्माणम्
| मूल-वाक्य | निर्मित प्रश्न |
|---|---|
| (क) अष्टावक्रः प्रत्यवदत्—‘जननि ! अलं चिन्तया’। | अष्टावक्रः किं प्रत्यवदत् ? |
| (ख) राजसभायां बालकस्य वक्रदेहस्य उपहासः सम्भाव्यते। | राजसभायां कस्य वक्रदेहस्य उपहासः सम्भाव्यते ? |
| (ग) अष्टावक्रः पितरम् आदाय क्षिप्रम् आगमिष्यति। | अष्टावक्रः कं आदाय क्षिप्रम् आगमिष्यति ? |
| (घ) मात्रा अनुज्ञातः स राजसभां गतः। | कया अनुज्ञातः सः राजसभां गतः ? |
| (ङ) पण्डितानां चेष्टितं दृष्ट्वा अष्टावक्रः हसितुमारभत। | किं दृष्ट्वा अष्टावक्रः हसितुमारभत ? |
| (च) राज्ञा हास्यकरणं पृष्टम्। | राज्ञा किं पृष्टम् ? |
| (छ) अष्टावक्रः मिथ्याज्ञानगर्वितान् दृष्ट्वा हसति। | अष्टावक्रः कांन् दृष्ट्वा हसति ? |
| (ज) राजर्षिः जनकः आत्मानं धन्यं मन्यते। | राजर्षिः जनकः कं धन्यं मन्यते ? |
🔷 4. यथानिर्देशम् उत्तरत
| प्रश्न | अपेक्षित उत्तर |
|---|---|
| (क) ‘अष्टावक्रः’ कर्तृपदस्य क्रियापदं ? | प्रत्यावृत्तः |
| (ख) 'स्तब्धाः' पदस्य विशेष्यपदं ? | विद्वांसः |
| (ग) ‘मन्ये’ क्रियापदस्य कर्ता ? | अहम् |
| (घ) ‘अष्टावक्रः’ इत्यस्य विशेषणम् ? | अनुमतः |
| (ङ) ‘दृष्ट्वा’ पदस्य पर्यायः ? | वीक्ष्य |
| (च) ‘स्वीकर्तुम्’ इत्यस्य विलोमपदं ? | दातुम् |
🔷 5. घटनाक्रमानुसार वाक्य-व्यवस्था
✔ सही क्रम इस प्रकार —
- अष्टावक्रस्य पिता राजर्षेः जनकस्य सभां विद्वद्भिः सह शास्त्रार्थाय गतः आसीत्।
- अष्टावक्रः मातरम् अपृच्छत्—"मातः ! क्व आस्ते मे पिता ?"
- मात्रा अनुमतः अष्टावक्रः राजसभां गतः।
- पण्डिताः तं वक्रदेहं बालं दृष्ट्वा हसितुम् प्रारभन्त।
- अष्टावक्रः पण्डितानां चेष्टितं दृष्ट्वा उच्चैः अहसत्।
- जनकः अपृच्छत्—"भो अष्टावक्र ! किमर्थं हससि ?"
- अष्टावक्रः उवाच—"एते मे देहं दृष्ट्वा हसन्ति, अहम् एतेषां मूर्खतां दृष्ट्वा हसामि।"
- हे राजन् ! किं वक्रे देहे आत्माऽपि वक्रः भवति ?
- अष्टावक्रस्य शास्त्रपाण्डित्येन सर्वे प्रभाविताः अभवन्।
- जनकः प्रभावितः सन् अष्टावक्राय किमपि दातुम् इच्छति।
- जनकः स्वमनः अष्टावक्राय यच्छति।
- जनकः पराजितः भूत्वा अष्टावक्रस्य पादयोः पतति।
🔷 6. पाठगत-पर्यायपदानि
| पदम् | पर्यायपदम् |
|---|---|
| कुत्र | क्व |
| विस्मिताः | स्तब्धाः |
| विलोक्य | वीक्ष्य |
| समीपात् | सकाशात् |
| अधुना | इदानीम् |
🔷 7. विपरीतपदानि (विलोमानि)
| मूल शब्द | विलोम |
|---|---|
| सुलभः | दुर्लभः |
| क्षिप्रम् | शनैः |
| अर्पय | गृहाण |
| प्रविश्य | निर्गत्य |
| लौकिकम् | अलौकिकम् |
🔷 8. उचितविशेषणैः वाक्यपूरणम्
(दिए गए विशेषण — निराकारः, ईदृशी, अलङ्कृता, भवदीयम्, सुलभः, सर्वशास्त्रपारङ्गतः, स्तब्धः, मिथ्याज्ञानगर्विताः)
| वाक्य | पूर्ति |
|---|---|
| (क) अष्टावक्रः ............ आसीत्। | सर्वशास्त्रपारङ्गतः |
| (ख) अहो बालस्य ............ निपुणता। | ईदृशी |
| (ग) एतत् धनम् ............ नास्ति। | भवदीयम् |
| (घ) ये ............ ते सम्मानं न लभन्ते। | मिथ्याज्ञानगर्विताः |
| (ङ) राजसभा विद्वद्भिः ............ अस्ति। | अलङ्कृता |
| (च) मित्रस्य कटुव्यवहारं दृष्ट्वा अहं ............ अभवम्। | स्तब्धः |
| (छ) आत्मा ............ उच्यते। | निराकारः |
| (ज) उदारतागुणः न ............। | सुलभः |
Na Dharmavriddheshu Vayah Samikshyate Class 9
Sanskrit Class 9 Chapter 8 solutions
न धर्मवृद्धेषु वयः समीक्ष्यते प्रश्न उत्तर
Class 9 Manika Sanskrit solutions
NCERT Class 9 Sanskrit question answer
Chapter 8 Sanskrit worksheet solutions
Class 9 Sanskrit explanation Hindi
अष्टावक्र कथा प्रश्न उत्तर
