Class 10 Sanskrit Bhukampavibhishika Question Answers (भूकम्पविभीषिका प्रश्नोत्तर) | NCERT Solutions

Welcome to the complete guide for NCERT Class 10 Sanskrit Chapter 10, titled "Bhukampavibhishika" (भूकम्पविभीषिका). In this post, we provide detailed Question Answers (प्रश्नोत्तर), exercise solutions, and grammatical explanations based on the Shemushi (शेमुषी) textbook. This chapter deals with the devastating effects of natural calamities like earthquakes, specifically referencing the tragedy in the Gujarat (Kutch) region.

Here, students will find solutions organized in easy-to-read tables, covering all segments of the chapter:

Ekapaden Uttar (एकपदेन उत्तर): Short answers for quick revision.

Purnavakyen Uttar (पूर्णवाक्येन उत्तर): Detailed answers for exams.

Prashna Nirman (प्रश्ननिर्माण): How to frame questions in Sanskrit.

Bhashik Karya (भाषिक कार्य): Important grammar topics like Sandhi (सन्धि), Samas (समास), Vilom pad (विलोम पद), and Dhatu Roop (धातु रूप).

Whether you are preparing for your CBSE board exams or just completing your homework, these Bhukampavibhishika solutions are designed to help you understand the chapter deeply. We have also included Hindi explanations for difficult Sanskrit words to make learning easier. Read below for the step-by-step solutions to "भूकम्पविभीषिका".

Class 10 Sanskrit Bhukampavibhishika Question Answers (भूकम्पविभीषिका प्रश्नोत्तर) | NCERT Solutions

Class 10 Sanskrit Bhukampavibhishika Question Answers (भूकम्पविभीषिका प्रश्नोत्तर) | NCERT Solutions

---

भूकम्पविभीषिका 

प्रश्नोत्तराणि (अभ्यास-कार्यम्)

---

प्रश्न 1. एकपदेन उत्तरं लिखत (एक शब्द में उत्तर दें)

क्र.	प्रश्न	उत्तर
(क)	कस्य दारुण-विभीषिका गुर्जरक्षेत्रं ध्वंसावशेषेषु परिवर्तितवती?	भूकम्पस्य
(ख)	कीदृशानि भवनानि धराशायीनि जातानि?	बहुभूमिकानि
(ग)	दुर्वार-जलधाराभिः किम् उपस्थितम्?	महाप्लावनदृश्यम्
(घ)	कस्य उपशमनस्य स्थिरोपायः नास्ति?	भूकम्पस्य
(ङ)	कीदृशाः प्राणिनः भूकम्पेन निहन्यन्ते?	विवशाः

---

प्रश्न 2. पूर्णवाक्येन उत्तरत

क्र.	प्रश्न	उत्तर
(क)	समस्तराष्ट्रं कीदृशे उल्लासे मग्नम् आसीत्?	समस्तराष्ट्रं गणतन्त्र-दिवस-पर्वणि नृत्य-गीतवादित्राणाम् उल्लासे मग्नम् आसीत्।
(ख)	भूकम्पस्य केन्द्रबिन्दुः कः जनपदः आसीत्?	भूकम्पस्य केन्द्रबिन्दुः भुजनगरं जनपदः आसीत्।
(ग)	पृथिव्याः स्खलनात् किं जायते?	पृथिव्याः स्खलनात् महाकम्पनं जायते येन महाविनाशदृश्यं समुत्पद्यते।
(घ)	समग्रं विश्वं कैः आतंकितः दृश्यते?	समग्रं विश्वं भूकम्पैः आतंकितः दृश्यते।
(ङ)	केषां विस्फोटैरपि भूकम्पो जायते?	ज्वालामुखपर्वतानां विस्फोटैः अपि भूकम्पो जायते।

---

प्रश्न 3. प्रश्ननिर्माणम् (रेखांकित पदों के आधार पर प्रश्न बनाएँ)

क्र.	उत्तर वाक्य	प्रश्न वाक्य
(क)	भूकम्पविभीषिका विशेषेण कच्छजनपदं ध्वंसावशेषेषु परिवर्तितवती।	भूकम्पविभीषिका विशेषेण केषु परिवर्तितवती?
(ख)	वैज्ञानिकाः कथयन्ति यत् पृथिव्याः अन्तर्गर्भ…	के कथयन्ति यत् पृथिव्याः अन्तर्गर्भ…?
(ग)	विवशाः प्राणिनः आकाशे पिपीलिकाः इव निहन्यन्ते।	विवशाः प्राणिनः कुत्र पिपीलिकाः इव निहन्यन्ते?
(घ)	एतादृशी भयावहघटना गढवालक्षेत्रे घटिता।	कीदृशी भयावहघटना गढवालक्षेत्रे घटिता?
(ङ)	तदिदानीम् भूकम्पकारणं विचारणीयं तिष्ठति।	तदिदानीम् किम् विचारणीयं तिष्ठति?

---

प्रश्न 4. अनुच्छेद-लेखनम्

विषय: ‘भूकम्पविषये’ – पञ्चवाक्यमितम् अनुच्छेदः

भूमेः विभिन्नकारणेभ्यः सम्पन्नः कम्पनम् इत्यादयः वैपरीत्यमेव भूकम्पः कथ्यते।

भूकम्पः यदा सम्भवति तदा तरङ्गानां सरण्या भूमिः कम्पिता भवति।

भूकम्पस्य केन्द्रं परितः एते तरङ्गाः प्रसरन्ति।

भूकम्प: यदाकदा महाविनाशस्य कारणं भवति।

भूकम्पेन क्षणेनैव भवनानि धराशायीनि भवन्ति।

---

प्रश्न 5. धातु-रूप-परिवर्तनम्

क्र.	वाक्यम् (रिक्तस्थानसहितम्)	निर्देशः	शुद्धम् उत्तरम्
(क)	समग्रं भारतम् उल्लासे मग्नः ……	(अस् + लट्)	अस्ति
(ख)	भूकम्पविभीषिका कच्छजनपदं विनष्टं ……	(कृ + क्तवतु + ङीप्)	कृतवती
(ग)	क्षणेनैव प्राणिनः गृहविहीनाः ……	(भू + लङ्)	अभवन्
(घ)	शान्तानि पञ्चतत्त्वानि भूतलस्य योगक्षेमाभ्यां ……	(भू + लट्)	भवन्ति
(ङ)	मानवाः …… यत् बहुभूमिकभवननिर्माणं करणीयम् न वा?	(पृच्छ् + लट्)	पृच्छन्ति
(च)	नदीवेगेन ग्रामाः तदुदरे ……	(सम्+आ+विस्+विधिलिङ्)	समाविशेत्

---

प्रश्न 6. सन्धि-प्रकरणम्

(अ) सामान्य सन्धि

विच्छेदः	सन्धिपदम्
किम् + च	किञ्च
नगरम् + तु	नगरन्तु
विपन्नम् + च	विपन्नञ्च
किम् + नु	किन्नु
भुजनगरम् + तु	भुजनगरन्तु
सम् + चयः	सञ्चयः

(आ) विसर्ग सन्धि

विच्छेदः	सन्धिपदम्
शिशवः + तु	शिशवस्तु
विस्फोटैः + अपि	विस्फोटैरपि
सहस्त्रः + अन्ये	सहस्रोशोऽन्ये
विचित्रः + अयम्	विचित्रोऽयम्
भूकम्पः + जायते	भूकम्पो जायते
वामनकल्प + एव	वामनकल्प एव

---

प्रश्न 7. विलोमपदानि तथा समानार्थकपदानि

(अ) विलोमपदानि (Antonyms)

शब्द	विलोम
सम्पन्नम्	विपन्नम्
ध्वस्तभवनेषु	नवनिर्मितभवनेषु
निस्सरन्तीभिः	प्रविशन्तीभिः
निर्माय	विनाश्य
क्षणेनैव	सुचिरेणैव

(आ) समानार्थकपदानि (Synonyms)

शब्द	पर्याय
पर्याकुलम्	व्याकुलम्
विशीर्णाः	नष्टाः
उद्गिरन्तः	प्रकटयन्तः
विदार्य	संत्रोट्य
प्रकुपिताम्	क्रोधयुक्ताम्

---

प्रश्न 8. प्रकृति–प्रत्यय एवं समास

(अ) प्रकृति–प्रत्यय विभाग

पदम्	धातु/प्रकृति	प्रत्यय
धृतवान्	धृ	क्तवतु
हसन्	हस्	शतृ
विशीर्णा	वि + शृ	क्त + टाप्
प्रचलन्ति	प्र + चल्	शतृ + ङीप्
हतः	हन्	क्तः

(आ) समास

विग्रहः	समस्तपदम्
महत् च तत् कम्पनम्	महत्कम्पनम्
दारुणा च सा विभीषिका	दारुणविभीषिका
ध्वस्तेषु च तेषु भवनेषु	ध्वस्तभवनेषु
प्राक्तने च तस्मिन् युगे	प्राक्तनयुगे
महत् च तत् राष्ट्र तस्मिन्	महाराष्ट्र

---

Class 10 Sanskrit Chapter 10, Bhukampavibhishika Question Answer, NCERT Solutions Class 10 Sanskrit, Shemushi Class 10 Chapter 10, भूकम्पविभीषिका प्रश्नोत्तर, Bhukampavibhishika Hindi Translation, Class 10 Sanskrit Chapter 10 Exercise, Sanskrit Class 10 Chapter 10 PDF, Bhukampavibhishika Summary, CBSE Class 10 Sanskrit, शेमुषी भाग 2, कक्षा 10 संस्कृत पाठ 10, Bhukampavibhishika MCQs